Video: leraren in opleiding aan de antroposofische lerarenopleiding Helicon (nu Vrije Pabo Hogeschool Leiden)
Euritmie, een op aangeven van Rudolf Steiner ontwikkelde nieuwe bewegingskunst, is waarschijnlijk een van de meest eigenaardige vakken in de steinerschool. Euritmie heeft veel weg van klassiek ballet, maar lijkt door de minder beweeglijke uitvoering op een bewegingskunst voor op rust gestelde balletdansers. Opvallend zijn de kleurrijke lange gewaden en sluiers van de dansers (euritmisten). Er wordt met euritmie in de kleuterklassen begonnen en dit wordt doorgezet tot in de hoogste klassen.
Voor euritmie, dat voor veel leerlingen een haatvak is, geldt dat erover praten moeilijk is. Om te weten wat het is, moet je euritmie zien, of beter nog, doen. Het gaat om de beweging en om het verband tussen die beweging en taalklanken of muziek. In de euritmie is het niet zozeer het artistieke element dat van belang is, maar wel het zichtbaar maken van geestelijke verschijningsvormen en innerlijke processen door middel van gebaren, kleuren en ruimtelijke vormen. Oud-leerlingen herinneren zich meestal wel het euritmisch alfabet, waarbij elke letter van het alfabet wordt uitgebeeld door een gebaar.
Euritmie kent zowel een kunstzinnige, een pedagogische als een therapeutische toepassing. Volgens Steiner is euritmie in eerste instantie kunstzinnig, maar levert het therapeutisch element in de schoolpraktijk evenwel zijn voordelen op.
‘…Het zieleleven moet weer gezond worden. Daarom is het belangrijk dat naast de materialistische, op lichamelijke gezondheid gerichte gymnastiek – en naast alle andere lessen waarin alleen het lichamelijk functioneren wordt aangesproken – ook de gezondheid van de ziel aan bod komt doordat afwisselend een les gymnastiek en een les euritmie wordt gegeven. Ook al is euritmie in eerste instantie iets kunstzinnigs, het heilzame element van de euritmie zal de leerlingen van groot voordeel zijn…’[29]
Strikt genomen geldt de stelregel dat de therapeutische variant, de heileuritmie, enkel wordt toegepast onder toezicht van een antroposofisch therapeut of arts. Het betreft een individuele behandeling. In de praktijk is echter al gebleken dat er euritmieleraren zijn die op school heileuritmie toepassen in het kader van het zorgbeleid. Kinderen die in aanmerking komen voor remedial teaching krijgen dan individuele euritmie-oefeningen.
‘…Pedagogische euritmie wordt, zoals gezegd klassikaal gegeven. Euritmie heeft echter niet alleen een pedagogische waarde. Zij kan ook een therapeutische werking voor individuele leerlingen hebben. In enkele vrije scholen wordt dan ook bij individuele leer- of ontwikkelingsproblemen euritmietherapie aangeboden of aangeraden. Deze problemen kunnen liggen op het lichamelijke vlak, maar ook op het gebied van de innerlijke ontwikkeling … De euritmisten die in vrije scholen werken hebben in ieder geval een vierjarige euritmieopleiding op hbo-niveau gevolgd. De euritmietherapeut heeft daarna een aanvullende opleiding gevolgd van anderhalf jaar om zich te bekwamen in de oefeningen die gericht zijn op specifieke ziektebeelden of ontwikkelingsstoornissen…’[30]
Euritmie wordt als een van de belangrijkste vakken van de steinerschool gezien. Bij Steiner ging het zo dat wie niet wilde meedoen de school moest verlaten. Voor wie niet meedanste, deden de spreekwoordelijke poppetjes dat wel. Dit heeft onder andere te maken met de overtuiging dat met de euritmie kan worden gewerkt aan de vorming van de wezensdelen van het kind. Steiner drukte zijn leraren dan ook op het hart dat ‘met waldorfschoolpedagogie euritmie in het onderwijs glijdt, die uiteenvalt in tooneuritmie en spraakeuritmie. Met de tooneuritmie worden bij het kind die bewegingen opgeroepen die de vormen van het astraallichaam aanspreken. Met de spraakeuritmie worden vormen van de Ik-organisatie opgeroepen. Met de vorming van de zielsmens wordt bewust gewerkt wanneer daar het fysieke voor wordt gedaan en tooneuritmie wordt bedreven. Aan de vorming van de geestmens wordt bewust gewerkt wanneer daar het fysieke voor wordt gedaan in de spraakeuritmie’. [31]
Steinerschoolleerlingen, maar ook hun ouders, zijn niet altijd overtuigd van de weldaad van euritmie. Het in vraag stellen van het nut en de werking van euritmie, laat staan haar leraren, is nog minder toepasselijk dan kritiek leveren op de problematische werking van de steinerschool. Men schopt dan tegen een heilig huisje. In steinerschoolse kring krijgt euritmie het wel zwaar te verduren en zijn haar professionele beoefenaars, euritmisten, vaak het mikpunt van spot. Het aantal euritmisten loopt al verscheidene jaren terug. Uit een onderzoeksrapport van Hogeschool Helicon blijkt dat in België en Nederland in één school op drie geen euritmie meer wordt gegeven.[32] Daar zullen weinig kinderen verdrietig om zijn.
Uit: Focus op de steinerschool – Onderwijs op maat van wie?, Ramon De Jonghe, Unibook 2009
Voetnoten
[29] R. Steiner, Opvoedkunst – methodisch-didactische aanwijzingen, Christofoor 1987
[30] Projectgroep Euritmie in de vrije school, Mijn voeten kunnen praten, mijn handen kunnen zingen, Euritmie Academie Den Haag (Hogeschool Helicon) 2004
[31] R. Steiner, Die Methodik des Lehrens und die Lebensbedingungen des Erziehens, Rudolf Steiner Verlag 1974
[32] A. Korf, Bewegen op een hellend vlak, Motief – maandblad voor antroposofie nr. 50, maart 2002
“WALDORFSCHULE – Tanzen in wallenden Kleidern
Wer das durchgestanden hat, den kann nichts mehr schrecken
DIE ZEIT, 17.2.2011, von Julian Hans
Eurythmie ist ein eigenes Kapitel. Es soll Schulen geben, an denen Schüler das wirklich gern machen. Bei uns wurde sie mehrheitlich als Erniedrigung empfunden. Man versetze sich in die Lage eines pubertierenden Jungen, der gerade beginnt, seine Männlichkeit zu entdecken. Wie fühlt der sich, wenn man ihn zwingt, sich ein wallendes Kleid überzustreifen und zu Gedichten zu tanzen? Im besten Fall hat das einen Effekt wie in Johnny Cashs Song ‘A Boy Named Sue‘: Wer das durchgestanden hat, den kann nichts mehr schrecken.”
Quelle: http://www.zeit.de/2011/08/Waldorfschule-Selbsterfahrung?page=2
Je moet geen tiener zijn om dat te ervaren. Mijn zoon was tussen 6 en 8 jaar oud. Hij had al een heel plan klaar om die “meisjesjurken” niet hoeven aan te trekken. Hij wou die bewegingen waar hij niets van begreep en die hij verschrikkelijk saai vond al eveneens verbannen. En hij was niet alleen.
grtjs
Asjeblieft, noem euritmie geen kunst.Wel bewegingsleer. Echte kunst bestaat niet op de vrijeschool,tenminste niet in mijn schooltijd. Alles wat we leerden was volgens vaste regels zonder individuele inbreng. Bij alle zogenaamde kunstvakken was er totaal geen ruimte voor creativiteit. Ik verveelde me kapot en wilde het liefs spijbelen. Wat je leerde op school was een ambacht volgens Steiner verder niets. Alleen bij toneel en zang voelde ik emotionele verbintenis,tenminste als ik, we niet werden gediscrimmineerd. Vind je het erg,Ramon,dat ik tegen je in ga en zeg dat euritmie niet te vergelijken is met ballet omdat ballet kunst is met een ontwikkeling door de jaren heen en individuele creatieve inbreng accepteerd.
Ballet was verboden op de school. Ik moest mijn balletlessen in het begin verzwijgen anders kreeg ik gezeur. Omdat ik veel ervaring had met verschillende dansvormen was euritmie vervelend en saai. Tjonge jonge wat een vertoning. In de onderbouw had ik een euritmiste die ons op 10cm van het gezicht vandaan kon uitschelden en in staat was kinderen te slaan en letterlijk op de gang te smijten. Als je te veel je koperen staafje liet vallen werd je vernederd.
In de puberteit waren euritmisten schaars en te lief. Als ze les gaven werden ze weggepest. Vooral uitvoerende euritmisten waren een lokkertje voor spot. Deze zwevende zombies met doodshoofdglimlachjes hadden volgens ons het licht gevonden. Okee, mijn ziel louterd meer bij een wandeling in de bossen. Ik ben met deze onzinnige tekst er nog niet aan toe,ik bedoel op een laag karmisch niveau 🙂
En dan die heileuritmie, dat was voor leerlingen een afgang. Je was dan duidelijk niet in orde. Een keer ben ik geweest. Ik weigerde op die balk te balanceren vanwege de nutteloosheid. Met ballet had ik een prima evenwicht .Mijn moeder zorgde er voor dat ik geen heileuritmie meer kreeg.
Kunst, vrijeschool? Ik vind dit misplaatst.
Hallo Daphne,
Zo te zien behoorde jij tot die schare leerlingen die een broertje dood had aan euritmie.
Je zegt: ‘Vind je het erg,Ramon,dat ik tegen je in ga en zeg dat euritmie niet te vergelijken is met ballet omdat ballet kunst is met een ontwikkeling door de jaren heen en individuele creatieve inbreng accepteerd.’
Je hebt natuurlijk volkomen gelijk. Ballet vergelijken met euritmie is appels met citroenen vergelijken. Van dat laatste trekken de meeste mensen overigens een zuur gezicht.
Ik vond niet dadelijk een betere vergelijking, behalve dan dat het ballet zou zijn voor gepensioneerde balletdansers. Al zullen die waarschijnlijk nog creatiever en beweeglijker zijn dan de meeste euritmisten.
Ik vind overigens kunstbeoefening in steiner/vrijescholen ook weinig creatief of kunstzinnig, maar eerder herhaling van voorgekauwde kost.
Ik begrijp dan ook dat het weergeven van euritmie als een kunst je als misplaatst overkomt.
En om dan toch met een vrolijke noot te eindigen, geef ik je een link naar een persiflage van de euritmie die ik vorig jaar schreef voor de sceptische site Kloptdatwel?
http://kloptdatwel.nl/2012/07/11/euritmietjes/
Het blijft heftig, euritmie, je moest oppassen dat je (normale) vriendjes er geen lucht van kregen dat je als halve geest verkleed al huppelend met je staaf door de ruimte zweefde.
En zeker niet lullen over je euritmietjes, om het ik dacht het wel dat je een homo was te voorkomen.
Het koste me fink wat creativiteit om mijn vriendjes weg te manipuleren van mijn dagelijkse kabouter en trollige bezigheden realiteit.
Al moet ik eerlijk bekennen dat ik toch weer euritmietjes aan heb af en toe, ik doe wel eens trainingen waarbij de schoenen regelmatig uit en aan gaan en dan zijn ze reuze functioneel.
Het artikel antroposofisch voetballen is zeker ook de moeite waard.
http://hvv.amsterdampost.nl/HVV/www.hetvrijevolk.com/indexed57.html?pagina=2613
Hier verteld oud-leerling en publicist Daniel T.Boom hoe hij zijn vrije school periode heeft ervaren.
Van alles op de Vrije School was dit het meest weerzinwekkende en traumatische om te doen. Als kind vond ik het echt afschuwelijk om te doen en ik weigerde na 2 keer dan ook om er ooit nog aan deel te nemen. Achteraf gezien terecht, want ik zie er het nut absoluut niet van in. Mijn kinderen hoefden op de Vrije School hier ook niet aan deel te nemen van mij. Voor de leerkrachten die hier graag in opgaan, doe dat lekker. Maar leg dit aub niet op aan de kinderen. Ik heb nooit een klasgenoot gehad die hier plezier in had.
Wel apart dat je traumatische ervaringen had in het antroposofisch onderwijs, maar desondanks je eigen kinderen naar hetzelfde onderwijs stuurt. Er zal wel een verklaring voor zijn, maar mij komt het vreemd over;
Hallo Ramon
Ik heb ook een tijdje in een Antroposofische instelling gewoond Stichting Christophorus in Bosch en duin. Daar volgde ik ook de vrijeschool die werd op het zelfde terrein gegeven Ook kregen we Euritmie we kregen Euritmietjes aan schoentjes en gingen onder een piano muziek je naar binnen waar we de eerste oefingen deden
Later toen in de Ambachtsschool Periode Begonnen we de Euritmie wat vervelend tevinden en daar ontstond het SOFENDISCO !!!! dit geloof ik naar opvoeringeb die wel eens gegeven zijn op toneel met veel licht en muziek en beweging