Een bijzondere vorm van de steinerpedagogie is de antroposofische orthopedagogie, beter bekend als heilpedagogie. Deze vorm van pedagogie is ontstaan in het Oostenrijkse Lauenstein en is door Rudolf Steiner vormgegeven in de voordrachtenreeks Heilpädagogischer Kurs (GA 317)*. De heilpedagogie kent vooral toepassing in heilpedagogische instituten, zoals de vaak in opspraak gekomen Zonnehuizen, en in de Camphillbeweging. Hoewel in principe bedoeld voor gehandicapte kinderen wordt de heilpedagogische ‘methode’ echter ook toegepast bij de behandeling van niet-gehandicapte kinderen. Reden hiervoor is dat vanuit de antroposofische visie een kind vrij vlug als abnormaal kan worden gekwalificeerd en men het dan ook als dusdanig zal behandelen.

‘Opvoeden moet verstaan worden als genezen’

Op Helend opvoeden, een website voor mensen die willen werken met de heilpedagogie, kunnen we lezen dat alle kinderen als ‘zielzorgbehoevend’ beschouwd worden, ze therapeutische hulp nodig hebben en de steinerschool daar een bijzondere opdracht in heeft.

‘We hebben te maken met kinderen die dikwijls op zielsniveau moeilijkheden hebben, ze hebben bijkomende therapeutische hulp nodig, ze hebben zielenzorg nodig. Aldus zou ik Rudolf Steiner’s begrip “kinderen die zielzorg nodig hebben” niet alleen toepassen op de in mindere of meerdere mate gehandicapte kinderen zoals diegenen die ook in de “Heilpedagogische cursus” beschreven werden, maar ik zou eigenlijk alle kinderen wil beschouwen als “zielhulpbehoevend”.

Zielzorg moet echter bekeken worden als een genezingsproces, en opvoeden moet verstaan worden als genezen. Onze kinderen komen niet als een onbeschreven blad ter wereld, zoals Rousseau dacht, maar ze komen op de wereld om genezen te worden. In de tweede voordracht van GA 302 zegt Rudolf Steiner: “Wat verloren gegaan is, dat is dat de mens eigenlijk een wezen is dat moet genezen worden”. Het bewustzijn dat de jonge mens op de wereld komt om genezen te worden, wordt tegenwoordig steeds sterker. De kinderen zijn vandaag de dag anders als ze geboren worden, en de uiterlijke levensomstandigheden van onze materialistische wereld versterken nog deze aanleg tot ziek-zijn. Daarmee heeft de Steinerschool een zeer bijzondere opdracht. De altijd maar meer voorkomende kinderen met zware ontwikkelingsstoringen vormen een uitdaging voor de Steinerscholen, want er is nauwelijks een onderwijsvorm in onze tijd die rekening houdt met wat de zielen die op het einde van deze eeuw op aarde komen, als levenslot meebrengen. Trouwens, welke school die algemeen vormend is beschouwt het opvoedingsproces als een genezingsproces?’

Rudolf Steiners visie op gehandicapten nog springlevend

Dat de steinerschool het opvoedingsproces beschouwt als een genezingsproces is bekend. Dat dan de heilpedagogie om de hoek komt kijken is ook niet zo bijzonder. Opvallend is echter wel hoe men vanuit eigen kring naar de heilpedagogie kijkt. Antroposofen spreken graag over de bijzondere manier van aanpak in de heilpedagogie. Zo werd in 2004 bij de viering van tachtig jaar heilpedagogie nog eens verwezen naar Rudolf Steiner, die het samenleven van kinderen en medewerkers persoonlijk meemaakte en door zijn aanwezigheid en manier van optreden liet zien ‘hoe je de bijzondere sfeer creëert die kenmerkend is voor de heilpedagogie’.

‘Het jubileum van tachtig jaar heilpedagogie op 18 juni 2004 wijst terug naar diezelfde datum in 1924, waarop Rudolf Steiner een bezoek bracht aan Jena, een stad in Duitsland die ter hoogte van Brussel ligt, maar dan vijfhonderd kilometer oostelijker. Hier nam hij de plek in ogenschouw waar de maand tevoren in een klein huis op een steile helling het eerste initiatief tot een heilpedagogisch instituut was genomen. Rudolf Steiner verbleef de hele dag op de Lauenstein, maakte kennis met de eerste vijf kinderen, en nog een paar kinderen die speciaal voor deze gelegenheid erbij waren gekomen. Hij maakte het samenleven van kinderen en medewerkers mee en liet door zijn aanwezigheid en zijn manier van optreden zien hoe je die bijzondere sfeer creëert, die sindsdien zo kenmerkend voor de heilpedagogie is. De datum van 18 juni 1924 geldt als het begin van de heilpedagogie.

Twee dagen later, teruggekeerd naar zijn thuisbasis Dornach in Zwitserland, waar drie van de initiatiefnemers uit Jena ook naartoe waren gekomen, zou hij een speciale cursus houden over hoe de kinderen met wie hij kennis had gemaakt het beste benaderd konden worden om werkelijk resultaat te boeken. Hij had het echter zo druk met allerhande andere werkzaamheden dat zij nog vijf dagen moesten wachten voordat hij hiervoor tijd vrij kon maken en echt kon beginnen. De twaalf voordrachten die hij ten slotte hield in de tijd tussen 25 juni en 7 juli 1924 zijn in het Nederlands te boek gesteld als Genezend opvoeden. Over kinderen met een ontwikkelingsstoornis. Ze vormen al tachtig jaar een inspirerende basis voor het werk met zulke kinderen en hebben nog niets aan kracht ingeboet.’

80 Jaar heilpedagogie, De Verbinding – maandblad Heilpedagogisch Verbond , 9e jg, nr. 78, 2004

De inspirerende voordrachten waarover het hier gaat en die een basis vormen voor het werken met ‘zulke kinderen’ hebben volgens het Heilpedagogisch Verbond nog niets aan kracht ingeboet.

Bijzondere sfeer

Volgens antroposofische bronnen is Rudolf Steiner vandaag de dag dus niet alleen een krachtige inspiratiebron voor het werken met kinderen, maar heeft hij ook getoond hoe de voor de heilpedagogie kenmerkende sfeer kan worden gecreëerd. Wie zich wil laten inspireren door Rudolf Steiners visie om de antroposofische heilpedagogie toe te passen, kan daarvoor gebruik maken van de Heilpädagogischer Kurs. In dit basiswerk van de antroposofische orthopedagogie kunnen we de sfeer en de geest die doorheen de heilpedagogie waait aanvoelen.

Zo heeft Rudolf Steiner het wanneer hij tijdens de heilpedagogische cursus over gehandicapte kinderen spreekt voortdurend over ‘minderwaardige kinderen’. De grondlegger van de antroposofie spreekt onder andere ‘over wat onze beschaving bewerkstelligt en waarom daardoor minderwaardige kinderen optreden’ (p.21). Steiner geeft ook aan dat men voorzichtig moet zijn en men wat men doet het beste ‘in kleine kring kan houden’. Steiner waarschuwde tijdens de cursus ook voor politie-inmenging, omdat men ‘met volwassen gehandicapten in ieder geval niet kan doen wat men met kinderen doet, want dan krijgt men te maken met de politie’. In alle gevallen ‘waar men met abnormale mensen werkt is jurisprudentie’, aldus Steiner,‘een vergif’(p.36).Het ‘werken met minderwaardige kinderen’ is niet voor niks ‘noodzakelijk ingrijpen in het karma’(p.39) en ‘het werk van de goden’(p.40).

Rudolf Steiner anno 2013

De grondlegger van de steiner- en heilpedagogie presteert het in zijn korte heilpedagogische cursus om maar liefst meer dan twintig keer over ‘minderwaardige kinderen‘ te spreken. Het meest kwalijke is echter dat deze geest anno 2013 nog altijd binnen de antroposofische schoolbeweging rondwaart. De Federatie van Steinerscholen zegt bijvoorbeeld op haar website dat ‘de steinerpedagogie is ontstaan uit een aantal fundamentele inzichten omtrent de ontwikkeling van kinderen en dat ook kinderen waarbij de ontwikkeling niet vanzelfsprekend verloopt bij de oprichting van de eerste steinerschool hierin zijn opgenomen’. Verder beweert de Federatie dat ‘Rudolf Steiner in de heilpedagogische cursus met een zeer grote waardering over deze kinderen spreekt’.

Deze ‘grote waardering’ die antroposofen in de heilpedagogische cursus menen te zien, staat echter in schril contrast met het etiket van ‘minderwaardige kinderen’ dat Rudolf Steiner op deze kinderen plakte.

*Rudolf Steiner, Heilpädagogischer Kurs, GA 3017, R. Steiner Verlag 1995

Artikelen op www.steinerscholen.com waarin heilpedagogie ter sprake komt vind je hier.