Antroposofische visie op de mens en opvoeding: de mens is van nature ziek en de opvoeding is het genezingsproces waardoor het kind de gezondheid verwerft om volwaardig mens te worden. [1]
Uit een een document (2010) van een Vlaamse steinerschool komt duidelijk naar voor dat de rol van de steinerleraar zich niet beperkt tot onderwijzen en opvoeden. De leraar dient zijn leerlingen ook vanuit medische invalshoek te benaderen. Op 13 januari j.l. werd in ‘De leraar als heiland’ al aangegeven dat op de meest recente lerarendag voor steinerschoolleraren – met als thema Opvoeden als sacraal proces – de pedagogisch gevolmachtigde van Middelbare Steinerscholen Vlaanderen Gent stelde dat ‘het een buitengewoon goede houding is om zich met het bewustzijn te doordringen, dat elke leraar in zekere zin de arts van zijn kinderen is’. [2]
Tot de taken van de arts behoren onder andere huisbezoeken. Ook de antroposofische leraar doet dit. Tijdens zo’n ‘huisbezoek’ kunnen ouders nota nemen van wat de leraar aan hun kind opmerkt. Bijvoorbeeld: groot- of kleinhoofdig, schedelvorm, is het etherlichaam geboren, kwaliteit van de haren, tandenwisseling, lichaamsfuncties, glans van de ogen, rachitis, etc.. Maar leest u het zelf maar na.
01/10/2010
SCHOOLWERKPLAN STEINERSCHOOL XXX (naam verwijderd)
KIJKWIJZER KINDBESPREKING
Elementen uit de voorgeschiedenis.
(het kan zinvol zijn op huisbezoek te gaan; in elk geval enkele zaken afpunten samen met de ouders)
Ziekten in de familie
Waar opgevoed?
Hoeveelste kind?
Zwangerschap: geboorte, voeding als baby en kind
Ontwikkeling: zitten, kruipen, lopen, spreken, denken
droog worden, bedplassen
tanden krijgen, tanden wisselen
groei
groot- of kleinhoofdig?
Rachitis?
Fontanel?Ziektegeschiedenis: kinderziekten, allergieën, operaties, ongevallen, oogziekten,
vaccinaties?Familiale gegevens
Beroep
—————————————————————————————————————————-
Fysieke verschijning
(gedetailleerd beschrijven, doch enkel karakteriserend)Wat was het eerste dat aan het kind opviel?
— Hoofd-romp-ledematen verhoudingen, harmonie
Gestalte: grootte, lichaamsbouw
Licht-zwaar
— Groot- of kleinhoofdig (dromend, rustig, fantasierijk, moeilijk te wekken — wakker, levendig, helder, stelt zich t.o. de dingen)
Hoofd: drieledigheid in het gelaat (voorhoofd, neus, mond/kin)
Haar (kleur, …, kruin)
Voorhoofd, schedelvorm, achterhoofd, haargrens— Ogen, wenkbrauwen
Oren: drieledigheid
Neus: drieledigheid, onderlinge afstanden
Mond: vorm, open/dicht
Gebit: kwaliteit, vormentaal
Verhemelte
– -Hals, strottenhoofd
Romp: schouders, rug, borst, buik
Ademhaling: waar, ritme
Lendenen
Rug: scoliose, hol-bol,
Beweeglijkheid
— Handen, nagels, schouders
Bekken, benen, voeten
— Kleding(dit alles brengt ons tot een ‘beeld’)
Levensprocessen , functie, vitaliteit, gezondheid
OntwikkelingHoe ‘jong’?
Welke indruk van gezondheid?
Vermoeidheid, kringen onder de ogen?Bolle lichaamsvormen? (buik, wangen, handen)
Kleurindruk?
Kwaliteit van de haren?
Huid? Vochtig, droog, warm, koud, dun, dik, zacht, kleur, doorbloeding?Ogen: blik?
Lichaamsfuncties: eten, eetlust, voorkeuren, eetgewoontes, vertering, stofwisseling, ontlasting, plassen;
Buikpijn, hoofdpijn?
Zweten?
Warmtehuishouding?Slapen, waken, dromen?
Motoriek: aard, ritme van de bewegingen, gebaren.
Grove motoriek.
Lenig, houterig?
Wijze van lopen? (op tenen, hielen? Richting van de voeten? Zwaarte?)
Hoe beweegt het kind zich in de ruimte?
Fijne motoriek? Grijpen, handigheid?Groeiritmes.
Is het ‘etherlichaam’ geboren? Schoolrijpheid? Gestalte, tandenwisseling, motorische ontwikkeling en coördinatie, lateralisatie (hand, voet, oog, oor),
Geheugen?
Gewoontes, gewoontevorming.Vermogen tot nabootsen (in de kring, bij bewegingsspelen, euritmie, knutselen,…)
Denken, abstractievermogen, geheugen, leergierigheid, nog spiegelen?
Denken: traag, snel, leerprestaties?Plaats in de klas?
Bij dit alles: wat is van het kind zelf en wat van milieu en opvoeding?
Gedrag.
Relatie tot de buitenwereld.
Zielekwaliteiten die ‘zichtbaar’ worden.
Welke gevoelens worden door het kind bij zijn klasgenoten en bij volwassenen opgeroepen?Gevoeligheid, prikkelbaarheid
Reacties op omgeving, jaargetijden, feesten, zintuiglijke prikkels,…
Zintuigfuncties
Waarneming wakker of dromend?Glans van de ogen
Stem (nasaal, open, vrij, spontaan, hoog, diep, grof, fijn…?)
Spraak: stoornissen? (spraakvaardigheid, snel, traag, articulatie, woordenschat, intonatie, ademstroom,…?)
Muzikaliteit? Zingen: melodie, toonhoogte, ritme? Aandacht?
Driften? Begeerten?Kunstzinnigheid?
Lachen en wenen?
Zin voor humor?Fantasie? Spel?
Doelmatigheid in het spel?
Orde?
Dwangmatigheid?
Rustig of rusteloos?
Verbinding met de activiteiten?
Beweeglijkheid? Overbeweeglijkheid?
Mimiek?
Vlijtig, lui, vlot, snel, traag, oppervlakkig, dwangmatig,…Waarvoor sympathie en antipathie?
Verhouding tot klasgenoten?
Verhouding tot opvoeders, leerkrachten?
Binding met ouders? Verhouding tot andere gezinsleden?Levendigheid, spontaniteit?
Extrovert, introvert?Vrij, zelfstandig of nood aan bescherming?
Het ‘Ik’
Wie is dit kind? Wat wil het kind?Houding, opgerichtheid
Wijze van zitten, staan, lopen
Wijze van spreken,
Toneelspel
Wijze van (aan)kijken kan het kind in de ogen kijken?
Groeten, handdrukConcentratie: kan het kind bij zichzelf, bij een taak blijven?
UithoudingsvermogenMoed, wil om problemen aan te pakken.
Zich aan afspraken houden
Initiatief nemen.
Manifestatie in de groep? Leiding kunnen geven, dienstbaarheid – volger of leider?
Egoïstisch of altruïstisch? Kunnen luisteren, delen, schenken, danken?Hobby’s, waar verbindt het kind zich uit zichzelf mee?
Interesses? Welke vakken doet het graag?
Naar wie kijkt het op?
Wat heeft het bijzonder graag? (welk spel, welke verhalen, kleur,…)
Wie zich na het doornemen van dit document niet echt een beeld kan vormen van hoe kinderen volgens de antroposofische inzichten op basis van uiterlijke kenmerken worden ingedeeld, kunnen enkele foto’s uit de antroposofische literatuur m.b.t. ontwikkelingspsychologie misschien hulp bieden. Het boek zelf is niet verkrijgbaar in de boekhandel, omdat het uitsluitend bestemd is voor intern gebruik. Het is mij ter beschikking gesteld door een steinerschoolleraar.
Voetnoten
[1] Rudolf Steiner, Meditatieve verdieping van de geneeskunde, GA 316, p.223
[2] Arnout De Meyere, Opvoeding als sacraal proces, Thema lerarendag 12/10/2011
Gerelateerde artikels
Waarop men zich beroept: steineronderwijs meer esoterie dan pedagogie (Steinerscholen.com)
Linkshandigheid: kinderen er zo vlug mogelijk van genezen? (Steinerscholen.com)
Genezend onderwijzen: nog enkele antroposofische inzichten (De Brug)
Die vreselijke heilpedagogiek: ‘de totale ontkenning van je kind’ (Trouw)
Dit verbaast me niet. Het thuisbezoek van de juf verliep heel chaotisch bij ons. De juf kwam vlak voor slapenstijd. Ze verkondigde dat ze het fijn vond om te zien hoe kinderen zich klaarmaakten voor de nachtrust. Maar hoe konden we onze zoon klaarmaken als ze ons moest spreken en onze zoon wou meeluisteren en praten? Het kindje was helemaal opgewonden dat de juf van zijn nieuwe school bij ons thuis was en probeerde slapenstijd te rekken. Haar afstandelijke en observerende houding hielp niet echt. Ik had destijds ook gezondheidsproblemen en moest veel rusten. Maar de juf trok zich niets aan van onze behoeften en zat ons stil te observeren met nu en dan een vraag. Zeer onaangenaam en enerverend! Onze opmerkingen om haar beleefd weg te sturen, werden niet begrepen. Ruim na slapenstijd van onze zoon vertrok ze. Ze merkte eerst wel op dat we meer aandacht aan slapenstijd moesten besteden… een goede nachtrust was belangrijk zei ze. Het duurde nog even voor onze zoon in bed lag. We hadden een ander moment moeten vragen, maar hadden gedacht dat ze meer respect voor onze zoon en mijn situatie zou hebben en snel vertrekken.
Thuisbezoek? Is dat normaal in alle steinerscholen? Het lijkt wel of de pastoor van vroeger terug is…
Bedankt voor deze getuigenis, N.
Johan
(…) Het behoort tot de taak van de klasseleraar om met enige regelmaat bij iedereen op huisbezoek te komen. (…) Maarten Ploeger, Anders omgaan met kind en school – Vrije Schoolonderwijs voor nu en later, Christofoor 1994
De leraar: niet alleen arts, maar ook priester. Aus der Waldorfschule geplaudert (Detlef Jacob).
En Steiner over de priesterlijke taak van de leraar:
(…) Wahre Pädagogik geht vor allen Dingen von dieser Gesinnung aus. Auf diese Gesinnung, die Pädagogik, den Unterricht zu pflegen, darauf kommt es an! Menschenerkenntnis kann nur erworben werden, wenn die Menschenliebe – also hier die Liebe zum Kinde – zur werktätigen Gesinnung wird. Entsteht eine solche Gesinnung, dann wird der Erzieherberuf zum Priesterberuf; denn dann wird der Erzieher zum Verwalter dessen, was die Götter mit den Menschen ausführen wollen.(…)
R. Steiner, Voordrachten over opvoeding, GA 310, p. 14
Ik kom er net ook achter dat het document dat ik hierboven weergeef online beschikbaar is: Richtlijnen kindbespreking
Thuisbezoek gebeurt ook bij andere scholen. We hebben hier ook bezoek gehad van de juf van een andere school maar dat verliep totaal anders. Ze observeerde ons ook, maar vertelde ons eerst wat ze kwam doen, namelijk kennismaken met onze zoon en ons in een vertrouwde omgeving voor onze zoon en ons de werking van de school uitleggen en antwoorden op eventuele vragen. Het gesprek verliep zeer ontspannen en we hebben dankzij dat gesprek ook een zeer goed contact met de juf gehad tijdens dat schooljaar.
Het was wel een enorm contrast met de Steinerjuf die zichzelf als de deskundige zag. Wij als ouders moesten leren hoe wij onze zoon moesten opvoeden want wij wisten niet wat we deden. De leerkracht als arts? Eerder als schipper aan wal…
Wat gebeurd er met een gezond iemand als je hem behandeld als een patient? Is hier sprake van gemeende empathie?
Kinderen zijn vaak open, intuitief sterk, vangen signalen op,verwerken dit en zijn onbewust van wat voor consequenties dit heeft voor hun gedrag. Kinderen kunnen ziek gemaakt worden terwijl ze dat niet zijn.
Ik vraag me af waarom kinderen op de vrijeschool zich meer waar willen maken,meer aandacht vragen? Is dit door de volwassene die empathie speelt, kinderen zien als slachtoffers van een gereincarneerde erfzonde?
Mensen hebben niet alleen verbaal contact. Juist kinderen die verbaal nog niet sterk zijn, zien, voelen meer.
Onnatuurlijke empathie tonen is voor een kind onveilig.Ze zien liefde die er niet is. Leerlingen stuiten op onbegrip, worden eenzaam en vragen steeds meer aandacht,bescherming die ontbreekt.
Als die echte empathie alleen bij bepaalde kinderen is( de ideale vrijeschool leerling?) krijg je een soort sociale oorlog. De kinderen die bijna genegeerd worden willen een plaats veroveren om ook die gemeende empathie te krijgen.
Antroposofen die niet meer gevoelsmatig zichzelf zijn door te veel kennis die hun uitzonderlijk maken hebben zichzelf waarschijnlijk verloochend. Ze zijn een personificatie geworden van een ideaalbeeld wat natuurlijke verantwoording naar een kind toe uitsluit. Die ene leerling zwemt in diep water. De uitverkoren leerlingen zitten op een troon. Stel je voor dat dit gebeurd in een gezin?
Antroposofen die niet meer gevoelsmatig zichzelf zijn…verloochening van zichzelf…personificatie van een ideaalbeeld.
Ik denk ook dat dat een groot probleem is in de steinerbeweging. Het opwekken/simuleren van gevoelens op basis van ‘hoe het zou moeten zijn’.
In ‘Richtlijnen voor steinerschoolleraren’ kan je nalezen hoe Kevin Avison in zijn werk Class Teachers’ Handbook (uitgave van SWSF, Engelse federatie van steinerscholen) beschrijft hoe je op de leerlingen hun gevoel kunt inspelen. Het boek is in 2007 herdrukt en wat het bijzonder maakt, is dat Avison hulp heeft gekregen vanuit de Nederlandse steinerschoolbeweging. Wat schrijft Avison m.b.t. het afscheid nemen van een leraar van zijn klas?
(…) Laat je vertrek zo emotioneel mogelijk geladen zijn, maar je kan hen vertellen [nvdr de leerlingen] ‘Ik ga jullie allemaal verschrikkelijk missen en ik zal altijd aan jullie denken. Wees zo goed als je kunt voor je nieuwe leraar’ (een paar tranen op dit moment zou goed uitkomen). (…)
Ik vrees dat die paar tranen geen Oscar gaan opleveren, maar een vals gevoel.
Nog iets over het huisbezoek.
Een gepensioneerd antroposofisch leraar bevestigt dat hij ‘meer dan honderd kinderen thuis heeft opgezocht…uit interesse’.
Om er dan droogjes aan toe te voegen: ‘ Niet zelden namen de gesprekken een andere loop en ze gingen lang niet altijd over opvoeding; wat heb ik daar niet allemaal meegekregen aan levenservaringen, opvattingen en inzichten.
Vaak moest ik er dan nog een 2e keer heen, omdat ik over het kind nog te weinig wist.
En wat vonden de kinderen het geweldig: soms hadden ze een tekening voor je klaar liggen; hun kamertje extra opgeruimd; en ze maakten je deelgenoot van hun hobby’s.’
Ik vind dit zeer curieus, zeker gezien eerdere emotionele reacties van Pieter Witvliet ter verdediging van de grensoverschrijdende omgang van zijn toenmalige collega’s (o.a. Van Bemmelen, Veltman, Laffré) met hun leerlingen.